W jakim pięknym miejscu jesteśmy

Muzeum Sztuki powstało blisko sto lat temu dzięki ofiarności międzynarodowej awangardy. Targającym ówczesnym światem kryzysom, kiedy to rozpadały się imperia i gwałtownie szukano alternatywy dla stosunków ekonomicznych opartych na wyzysku, towarzyszyła wiara w postęp i powszechną emancypację. Przejawem owej wiary była sztuka awangardowa. Dzieła darowane do kolekcji są zarówno wypowiedzią artystyczną, historycznym śladem, jak i odzwierciedleniem wystaw i projektów realizowanych przez Muzeum Sztuki w Łodzi. Dar dla instytucji powiększa zakres tego, co wspólne. Obecna na wystawie grafika Tamása Kaszása „Nie prosimy, nie żądamy, tylko bierzemy i zajmujemy” przypomina jednak o gniewie na nierówną dystrybucję dóbr, nawet jeśli instytucje publiczne takie jak muzeum powołane zostały do łagodzenia przejawów owej nierówności.

Pierwszy motyw wystawy dotyczy muzeów. Artystki i artyści, pracując z instytucjami sztuki, nieustannie podejmują refleksję nad ich funkcją i swoją w nich obecnością. Pomalowane złotem znoszone trampki na wysokim metalowym postumencie to instalacja dokumentująca performans Jamesa Lee Byarsa podczas Documenta 5 w 1972 roku, która wskazuje m.in. na proces budowania znaczenia wokół gestów artystycznych. Kontrapunkt stanowi film Assafa Grubera opowiadający o osobie, dla której troska o sztukę i jej prezentację stała się racją bycia i elementem codziennych aktywności. Fotografie Jasminy Cibic przypominają z kolei, że muzea to kapsuły czasu, w których przechowywane są niezwykłe, poetyckie przedmioty. Artystka sfotografowała odwrocia obrazów Sophie Taeuber-Arp i Władysława Strzemińskiego, z licznymi dokumentującymi historię tych obiektów nalepkami, na których przysiadły krótkotrwałe ze swej natury motyle.

Drugim wątkiem wystawy, wskazanym przez literalne odczytanie tytułu, jest fantazja o urodzie odległych światów, dająca impuls do ich poznania. Odnosi się do związku muzeów z gabinetami osobliwości. Skrzydło egzotycznego ptaka w pracy Zbigniewa Rogalskiego odsyła do marzenia o dalekich krajach, lataniu, ale też do owego ptaka uśmiercenia. Joanna Malinowska w rzeźbie „Kieł mamuta”, zrobionej głównie ze styropianu, stawia zaś pytanie o imitacyjne możliwości sztuki i antyczną zasadę mimesis. Muzeum może być też miejscem, gdzie negocjuje się różnice i obcość. Wiktor Gutt i Waldemar Raniszewski pomalowali w unikalne wzory twarze osób uczestniczących w łódzkim festiwalu Rockowisko w 1981 roku. Zdjęcia dokumentujące ową akcję artystyczną pokazują zbiorowe pragnienie inności, jak i indywidualizm ówczesnych ludzi w konkretnym momencie historycznym. Podczas kiedy Gutt i Raniszewski zaangażowali się w wychwycenie niepowtarzalności swoich rozmówców, w filmie Zbynka Baladrána stykamy się z opowieścią o niemożliwości podjęcia dialogu. Artysta w odległym nawiązaniu do powieści „Eden” Stanisława Lema skupia się na tworzonych neutralnym językiem procedurach prowadzących do zastrzelenia istoty, która na odległej planecie weszła na platformę wiertniczą. Historia toczy się, mając w tle domyślną rywalizację o zasoby. Pytanie o to, ile warunków musi zostać spełnionych, żeby uznać, że Inny to wróg, zostało w tej pracy zadane w sposób niezwykle subtelny. Bohaterowie filmu porzucają próbę zrozumienia Innego na rzecz podboju.

Ta realizacja wskazuje na ostatni wątek wystawy – wojnę. „Cztery Bitwy (Olszynka Grochowska 1831, Solferino 1859, Sadowa 1866, Bzura 1939)” Włodzimierza Jana Zakrzewskiego to abstrakcyjny obraz zbudowany z planów znanych starć wojskowych. Skuteczna strategia militarna nie wymaga reprezentowania ciał i krwi obecnych tam żołnierzy. „Banknotenlied 2” Gerharda Rühma jest kolażem nutowego zapisu pieśni z 1813 roku „Czymże jest ojczyzna Niemca” z banknotami wyemitowanymi podczas hiperinflacji w Republice Weimarskiej. Artysta wskazuje na nacjonalizm i kryzys ekonomiczny jako źródła nazizmu. Prace Natalii LL odsyłają do mitycznej nordyckiej Brunhildy, w którą wciela się sama artystka. Zaś Zbigniew Warpechowski w pracy z 1981 roku proponuje artystyczną inaugurację III Wojny Światowej. Ważne wydarzenia międzynarodowe powinny wszak mieć odpowiednią oprawę. Czyż to nie dziwne, że w pokojowych latach 2008–2021 do kolekcji muzeum trafiło wiele prac dotyczących konfliktów zbrojnych? Powstały w różnym okresie, dotyczą różnych starć, a perspektywa dzisiejszej rosyjskiej agresji na Ukrainę niezwykle zaktualizowała przekaz, który chwilę temu wydawał się jedynie grą z pewnym odległym pojęciem.

Artystki i artyści:

Audiodeskrypcja:

Widok ogólny

Zbigniew Rogalski „Powietrze”

James Lee Byars “Obiekty z performance'u wykonanego w czasie "Documenta 5" w Kassel w 1972 roku”

Wiktor Gutt, Waldemar Raniszewski „Wyrazy na twarzy”

Leszek Knaflewski "Urodzony aby grać"

Jan Bułhak „Procesja Bożego Ciała w Wilnie”

Chętnie dowiemy się co myślisz o wystawie! Wypełnij ankietę