Themersonowie i awangarda
Franciszka i Stefan Themerson, kadr z filmu Apteka, 1930
Franciszka & Stefan Themerson
oraz Jankiel Adler, Raoul Hausmann, Jarosław Kozłowski, Wojciech Puś i Kurt Schwitters
ms2, ul. Ogrodowa 19
22 lutego – 5 maja 2013
On – pisarz, artysta i kompozytor. Ona – malarka, ilustratorka książek, scenografka. Franciszka i Stefan Themersonowie zajęli się wspólnym tworzeniem filmów eksperymentalnych i należeli do grona najbardziej wszechstronnych twórców awangardowych w polskiej sztuce XX wieku.
Wystawa ukazuje charakter współpracy między dwojgiem artystów, którzy w latach 30. ubiegłego stulecia zaproponowali, w kontekście polskim, unikalną i bezprecedensową formułę filmu eksperymentalnego. Łącząc poetykę fotomontażu z lirycznym wymiarem kadru filmowego, Themersonowie wyprzedzili o kilkadziesiąt lat doświadczenia artystów spod znaku nowych mediów. Podkreślając różnorodność wątków twórczości Themersonów, wystawa ujawnia korespondencje między ich pracami, a wybranymi pracami przedstawicieli pierwszej awangardy i sztuki współczesnej.
Zamierzeniem projektu jest przybliżenie współczesnym odbiorcom idei awangardy w rozumieniu Themersonów. Idea ta kojarzyła ich prace z funkcją wypracowywania środków służących osiągnięciu stanu jedności doświadczenia zmysłowego i aktywizacji możliwości intelektualnych odbiorcy. Program ten realizowali w ramach poszukiwań o charakterze intermedialnym, badającym korespondencje między przekazami artystycznymi, formułowanymi za pomocą różnego rodzaju mediów: fotogramu, rysunku, obrazu malarskiego, tekstu literackiego. Modelem i stałym punktem odniesienia dla tych praktyk był film, pojmowany przez Themersonow jako medium dopuszczające różnorodność procedur obrazotwórczych oraz wyposażone w funkcję stymulatora procesów wyobraźni.
Zaproponowana przez Themersonów poszerzona formuła filmu kojarzy twórczość artystyczną z funkcją umożliwiania dostępu do rzeczywistości – odzyskiwania „rzeczywistości rzeczy”, przesłoniętej przez języki polityki oraz ideologii. W obliczu doświadczeń wojennych kojarzyli oni ducha awangardowej rebelii ze sprzeciwem wobec wszelkich przejawów konserwatyzmu i instrumentalnie pojmowanej racjonalności. Twórczość Themersonów uznać można zatem za uogólnienie idei klasycznej awangardy, próbę jej ocalenia i zaszczepienia w nowym kontekście historycznym – zdewastowanym krajobrazie kulturowym powojennej Europy.
Wystawa obejmuje projekcje ocalałych filmów Franciszki i Stafana Themersonów: „Przygoda człowieka poczciwego” (1937), „Calling Mr. Smith” (1943) oraz „Oko i ucho” (1944-45) oraz związane z twórczością filmową kolaże i fotogramy Stefana Themersona. Ponadto można zobaczyć bogaty wybór prac rysunkowych i malarskich Franciszki Themerson oraz zrealizowane wspólnie przez Franciszkę i Stefana publikacje wydawnictwa Gaberbocchus Press. Ujawniamy również pokrewieństwa między postawami Themersonów, a postawami innych artystów, kojarząc ich prace z pracami m.in. Jankiela Adlera, Raoula Hausmanna i Kurta Schwittersa. Dopełnieniem projektu są dwie prace współczesne – Jarosława Kozłowskiego i Wojciecha Pusia.
Prezentowane na wystawie prace pochodzą z kolekcji: Muzeum Sztuki w Łodzi, Sprengel Museum w Hanowerze, Centre Georges Pompidou w Paryżu, Themersons Archive w Londynie, Ubu Gallery w Nowym Jorku, Israeli Museum w Jerozolimie, Fundacji Signum, kolekcji prywatnych we Francji i w Polsce.
Wystawa zrealizowana została przy wsparciu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach obchodów Roku Themersonów organizowanego pod patronatem Instytutu Książki.
Dopełnieniem wystawy jest komiks autorstwa Franciszki Themerson oraz program wydarzeń towarzyszących. Wydany zostanie również obszerny, bogato ilustrowany katalog.
Kurator: Paweł Polit
Wydarzenia towarzyszące:
11.12.2012 Stuart Bailey - Publikowanie jako palimpsest
23.02.2013 Sympozjum: Franciszka i Stefan Themerson – w dialogu ze sobą i z innymi
8.03.2013 Koncert Davida Thomasa: "Przynieście mi głowę Króla Ubu". Wersja kameralna
5-6.04.2013 Kino ms / Kino według Themersonów
15.04.2013 Komiksowy UBU w Teatrze Nowym
16-17.04.2013 Tak zwane druki ulotne - wykład i seminarium Stuarta Bailey’a
