Orzeł i skrzydlaty wielbłąd. Polska na Targach Lewantyńskich w Tel Awiwie 1932–1936 – projekcja, prelekcja oraz dyskusja

Udział Polski w międzynarodowych wystawach i targach w okresie międzywojennym jest tematem słabo rozpoznanym, stąd wziął się pomysł na projekt badawczy pt. Polska na Targach Lewantyńskich w Tel Awiwie 1932–1936, którego efektem są książka i animowany film dokumentalny. Targi Lewantyńskie (Bliskowschodnie) organizowano na skalę międzynarodową w Tel Awiwie od początku lat 30. XX wieku, choć wystawy handlowe promujące rodzimą wytwórczość urządzano tam niemal dekadę wcześniej. Targi w istotny sposób pobudzały rozwój architektury nowoczesnej w mieście.

Książka i film dokumentalny pod tym samym tytułem Orzeł i skrzydlaty wielbłąd. Polska na Targach Lewantyńskich w Tel Awiwie 1932–1936 to efekt kilkuletnich badań, kwerend i konsultacji. W ich wyniku można było zwizualizować i opisać różne postawy architektów, którzy na przestrzeni trzech edycji targów opowiadali się za tendencjami wernakularno-narodowymi, albo też stawiali na styl międzynarodowy. W książce i filmie przedstawiono również zagadnienia propagandy kulturalnej i gospodarczej rozpowszechnianej przez państwo polskie kilkanaście lat po odzyskaniu niepodległości.  Jeszcze w 1932 roku polski pawilon w Tel Awiwie miał kształt chaty w stylu zakopiańskim. Gdy w roku 1934, za zgodą władz mandatowych, na północnych rubieżach Tel Awiwu wzniesiono stałą infrastrukturę targową, polska wystawa zajęła aż trzy pawilony, a także mniejsze kioski. O nowoczesnym wyrazie tych budynków zdecydowali wówczas, podobnie jak w 1936 roku, wybitni architekci lokalni oraz twórcy z Polski, którzy przybyli specjalnie na Targi.

O filmie

W filmie animowanym ożywają obrazy epoki, miejsce akcji nad Morzem Śródziemnym w delcie rzeki Jarkon oraz postaci jej głównych bohaterów. To nie tylko ojcowie-założyciele Tel Awiwu, mecenasi i pomysłodawcy Targów Lewantyńskich, lecz także żydowscy i polsko-żydowscy architekci, planiści i inżynierowie, aktywni przy powstawaniu infrastruktury targowej. Niektórzy z nich są dobrze znani z literatury przedmiotu (Arieh El-Hanani, Richard Kauffmann, Arieh Sharon), inni powracają z historycznego niebytu – jak Władysław Lichtenstein czy Hejman Zabłudowski.  Półgodzinny film łączy narrację dokumentalną z animowaną, zdjęcia i archiwalia z trudno dostępnymi kronikami filmowymi z lat 30. XX wieku, pochodzącymi z Jerusalem Cinematheque. Powstał według koncepcji i scenariusza Artura Tanikowskiego w zespole: Marta Ignerska (projekt graficzny), Marek Kurpios (animacja i montaż) i Piotr Kaliński (muzyka). Film został zrealizowany w trzech osobnych wersjach językowych: polskiej, hebrajskiej i angielskiej.

O książce

Książka zatytułowana „Orzeł i skrzydlaty wielbłąd. Polska na Targach Lewantyńskich w Tel Awiwie 1932–1936” autorstwa dr. Artura Tanikowskiego, w wysmakowanym artystycznie opracowaniu graficznym Marty Ignerskiej, projektantki wielokrotnie nagradzanej na arenie międzynarodowej, ukazuje się w polsko-angielskiej wersji językowej.  Popularnonaukowy esej Tanikowskiego został na ponad 130 stronach zilustrowany obszernym zestawem ikonografii ze zbiorów izraelskich, polskich i amerykańskich, tak instytucjonalnych, jak i prywatnych. Niejednokrotnie czytelnik trafi w książce na rarytasy prezentowane publicznie po raz pierwszy. Należą do nich rysunki i litografie przedstawiające projekty pawilonów polskich i zagranicznych – te powstałe na Targi w roku 1934 i 1936 oraz te będące wyłącznie fantazją swych autorów. Prezentację architektury targowej dopełniają reprodukcje plakatów, druków okazjonalnych i fotomontaży, potwierdzających swą formą modernistyczny rodowód artystów pracujących na rzecz targowej imprezy.

Książka w formie ebooka dostępna jest na stronie Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki: https://niaiu.pl/dzialalnosc/nowosc-orzel-i-skrzydlaty-wielblad-polska-na-targach-lewantynskich-w-tel-awiwie-1932-1936/

Biogramy

Dr Artur Tanikowski pracuje w dziale naukowym Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki. Wykładowca akademicki, kustosz dyplomowany, kurator wystaw, m.in. „Gdynia – Tel Awiw”, „Frank Stella i synagogi dawnej Polski”, „Wojciech Wilczyk: (nie)widzialne”, „Kolory tożsamości”. Zainteresowania badawcze skupia na architekturze nowoczesnej, kulturze wizualnej XX i XXI wieku, sztuce Żydów polskich. Oprócz książek autorskich publikował w tomach zbiorowych i czasopismach, m.in. w „Biuletynie Historii Sztuki”, „Ars Judaica”, „Autoportrecie”, „Techne”, „Odrze”. Dwukrotny laureat „Sybilli” – nagrody za najlepszą wystawę muzealną.

Dr inż. Błażej Ciarkowski – architekt i historyk architektury. Adiunkt w Instytucie Historii Sztuki UŁ. Zainteresowania badawcze koncentruje na powojennej architekturze polskiej i światowej, związkach architektury i polityki, a także konserwacji i ochronie dziedzictwa ruchu modernistycznego. Dwukrotny laureat stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Autor książek oraz artykułów naukowych i popularno-naukowych (m.in. „Bolesław Kardaszewski. Architektura i polityka”, „Odcienie szarości. Architekci i polityka w PRL-u”, „Miastoprojektanci: łódzcy architekci w czasach PRL-u”).

Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach programu „Kultura inspirująca”.