Franciszka Themerson. Linie życia / Lifelines

Wystawa zaprezentowała twórczość malarską i rysunkową Franciszki Themerson z lat 50. i 60., okresu niezmiernie istotnego w jej biografii artystycznej. To właśnie wtedy krystalizowała się formuła jej malarstwa jako „obrazów bi-abstrakcyjnych”, łączących figurację z badaniem przestrzeni optycznej obrazu. Główna część wystawy obejmowała kompozycje olejne artystki, których narracje wyprowadzone są z gęstej, zazwyczaj białej faktury za pomocą dynamicznych przebiegów linii. W obrazach tych sceny z udziałem postaci ludzkich zanurzone były w wieloznacznej i wielorodnej przestrzeni. Część główną uzupełniła prezentacja wyboru prac na papierze, zarówno rysunków abstrakcyjnych z cyklu Calligrammes [Kaligramy], badających energetyczne własności linii i koloru, jak rysunków z cyklu Traces of Living [Ślady życia], wiążących ze sobą element anegdoty. Ekspozycja nawiązywała do pierwszej wystawy indywidualnej Franciszki Themerson w Polsce, która odbyła się Galerii Zachęta w 1964 roku, i obejmowała wiele pokazanych wówczas prac.

Cechą wyróżniającą kompozycje malarskie i rysunkowe Franciszki Themerson jest ich wymiar czasowy wynikający ze spontanicznego przebiegu linii. Prace te odsłaniają stopniowo swoje narracje, czyniąc odbiorcę świadkiem procesu stawania się obrazu, który wiąże ze sobą zmienność punktów widzenia i układów odniesienia. Obrazy Themerson ukazują sceny kształtujące się w przebiegu linii. Sama artystka określiła przedmiot swojej twórczości w sposób maksymalistyczny jako: wszystkie siły wzrastania i rozwoju, procesy biologiczne i prawa matematyczne, wszystko, czego nauczyliśmy się o tym, w jaki sposób zbudowany jest świat, wszystkie sposoby niszczenia i rozkładu. Cała ta fantastyczna konstrukcja, pośród której krzątamy się, wypełnieni obawami, przyjemnościami, niepokojami i przemocą, radościami i tragediami, głupstwami i złościami.

Prace pokazywane na wystawie pochodziły z kolekcji Archiwum Emigracji przy Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu, Muzeum Narodowego w Gdańsku, Muzeum Sztuki w Łodzi oraz Themerson Estate w Londynie.

Wystawie towarzyszył folder z komentarzem kuratorskim Pawła Polita. Przewidziane było również wydanie bogato ilustrowanej monografii poświęconej twórczości Franciszki Themerson zawierającej teksty Nicka Wadleya w opracowaniu Jasi Reichardt.

Franciszka Themerson (1907-1988) – malarka, autorka rysunków i projektów scenograficznych, współautorka – wraz z mężem Stefanem – filmów eksperymentalnych. Artystka na wskroś awangardowa, kojarząca twórczość artystyczną z funkcją aktywizowania percepcji i możliwości intelektualnych odbiorcy. Przed wybuchem wojny autorka oprawy wizualnej nowatorskich książek dla dzieci pisanych przez Stefana Themersona. Dojrzałą formułę swojej twórczości wypracowała po wojnie, oferując w swoich obrazach i rysunkach mnogość przedstawień groteskowych zdarzeń z udziałem karykaturalnych postaci. Przedstawienia te niedwuznacznie piętnują negatywne aspekty dwudziestowiecznej historii; nie bez powodu Nick Wadley, historyk sztuki i badacz twórczości Franciszki Themerson, określił jej prace mianem współczesnego moralitetu.

Współorganizatorzy: Muzeum Sztuki w Łodzi i Centrum Sztuki Współczesnej Łaźnia w Gdańsku.